8. ปจฺจยปริจฺเฉทวณฺณนา

[1] อิทานิ ยถาวุตฺตนามรูปธมฺมานํ ปฏิจฺจสมุปฺปาทปฏฺฐานนยวเสน ปจฺจเย ทสฺเสตุํ ‘‘เยส’’นฺตฺยาทิ อารทฺธํฯ เยสํ ปจฺจเยหิ สงฺขตตฺตา สงฺขตานํ ปจฺจยุปฺปนฺนธมฺมานํ เย ปจฺจยธมฺมา ยถา เยนากาเรน ปจฺจยา ฐิติยา, อุปฺปตฺติยา จ อุปการกา, ตํ วิภาคํ เตสํ ปจฺจยุปฺปนฺนานํ, เตสํ ปจฺจยานํ, ตสฺส จ ปจฺจยาการสฺส ปเภทํ อิห อิมสฺมิํ สมุจฺจยสงฺคหานนฺตเร ฐาเน ยถารหํ ตํตํปจฺจยุปฺปนฺนธมฺเม สติ ตํตํปจฺจยานํ ตํตํปจฺจยภาวาการานุรูปํ อิทานิ ปวกฺขามีติ โยชนาฯ

[2] ตตฺถ ปจฺจยสามคฺคิํ ปฏิจฺจ สมํ คนฺตฺวา ผลานํ อุปฺปาโท เอตสฺมาติ ปฏิจฺจสมุปฺปาโท, ปจฺจยากาโรฯ นานปฺปการานิ ฐานานิ ปจฺจยา เอตฺถาตฺยาทินา ปฏฺฐานํ, อนนฺตนยสมนฺตปฏฺฐานมหาปกรณํ, ตตฺถ เทสิตนโย ปฏฺฐานนโยฯ

[3] ตตฺถาติ เตสุ ทฺวีสุ นเยสุฯ ตสฺส ปจฺจยธมฺมสฺส ภาเวน ภวนสีลสฺส ภาโว ตพฺภาวภาวีภาโว, โสเยว อาการมตฺตํ, เตน อุปลกฺขิโต ตพฺภาวภาวีภาวาการมตฺโตปลกฺขิโตฯ เอเตเนว ตทภาวาภาวาการมตฺโตปลกฺขิตตาปิ อตฺถโต ทสฺสิตา โหติฯ อนฺวยพฺยติเรกวเสน หิ ปจฺจยลกฺขณํ ทสฺเสตพฺพํฯ เตนาห ภควา – ‘‘อิมสฺมิํ สติ อิทํ โหติ, อิมสฺสุปฺปาทา อิทมุปฺปชฺชติฯ อิมสฺมิํ อสติ อิทํ น โหติ, อิมสฺส นิโรธา อิทํ นิรุชฺฌตี’’ติ (ม. นิ. 1.404, 406; สํ. นิ. 2.21; อุทา. 1, 2)ฯ ปฏิจฺจ ผลํ เอติ เอตสฺมาติ ปจฺจโยฯ ติฏฺฐติ ผลํ เอตฺถ ตทายตฺตวุตฺติตายาติ ฐิติ, อาหจฺจ วิเสเสตฺวา ปวตฺตา ปจฺจยสงฺขาตา ฐิติ อาหจฺจปจฺจยฏฺฐิติฯ